İqtisadiyyat

2021-ci ildə  Biləsuvar rayonunda İqtisadiyyatın əsas sahələri üzrə məhsul buraxılışı.

ƏMƏK

Biləsuvar rayonun sosial-iqtisadi inkişafın əsas göstəricilərindən biri də əhalinin məşğulluğudur.İqtisadiyyatın bütün sahələrində məşğul olanların sayı 2022-ci ilin 1-i yanvar vəziyyətinə 48,4 min nəfər, o cümlədən dövlət sektorunda 5,1 min nəfər, qeyri-dövlət sektorunda 43,3 min nəfər olmuşdur. Məşğul əhalinin 89,5 faizi qeyri-dövlət sektorunun payına düşür. Xüsusi mülkiyyətdə məşğul olan işçi qüvvəsinin əksəriyyəti kənd təsərrüfatı, ticarət və xidmət fəaliyyəti ilə məşğul  olanlardan ibarətdir. 

2022-ci ilin 1-i yanvar vəziyyətinə iqtisadiyyatda muzdla çalışan işçilərin sayı 9,0 min nəfər olmuş, onlardan 5,1 min nəfəri iqtisadiyyatın dövlət sektorunda, 3,9 min nəfəri isə qeyri-dövlət sektorunda fəaliyyət göstərmişdir. Muzdla işləyənlərin 27,8 faizi təhsil, 20,0 faizi sənaye, 14,4 faizi ticarət; nəqliyyat vasitələrinin  təmiri, 11,1 faizi kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq, 7,8 faizi əhaliyə səhiyyə və sosial xidmətlərin göstərilməsi, 6,7 faizi dövlət idarəetməsi və müdafiə; sosial təminat, 12,2 faizi isə iqtisadiyyatın digər sahələrində məşğul olmuşlar. 2021-ci  ildə muzdla çalışan işçilərin orta aylıq nominal əməkhaqqı 2020-ci ilə nisbətən 6,8 faiz artaraq 556,2 manat olmuşdur. Elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatı, tikinti, maliyyə və sığorta fəaliyyəti, dövlət idarəetməsi və müdafiə; sosial təminat, təhsil sahəsində çalışanların orta aylıq  nominal əməkhaqqının səviyyəsi orta rayon göstəricisindən yüksək olmuşdur.
2021-ci il rayonda 122 vahid yeni iş yeri açılmışdır. Bu iş yerlərinin hamısı daimi iş yerləridir.

SƏNAYE

             2021-ci ildə  mövcud olan sənaye müəssisələrindən 12-nin fəaliyyəti olmuşdur.  Fəaliyyəti olan hüquqi və fiziki şəxslər üzrə 2021-ci ildə sənayedə istehsal olunmuş malların və göstərilmiş xidmətlərin həcmi faktiki qiymətlərlə 128136,4 min manat təşkil etmişdir. 2021-ci ildə 2020-ci illə müqayisədə sənayedə istehsal olunmuş malların və göstərilmiş xidmətlərin həcmi faktiki qiymətlərlə 11,2 faiz artmışdır. 2021-ci ildə istehsal olunmuş malların və göstərilmiş xidmətlərin həcmi faktiki qiymətlərlə dövlət sektorunda 8053,4 min manat, qeyri-dövlət sektorunda isə 120083,0 min manat təşkil etmişdir. 2021-ci ildə 2020-ci illə müqayisədə dövlət sektorunda 10,4 faiz, qeyri-dövlət sektorunda isə 11,3 faiz artım müşahidə olunmuşdur.

    Fəaliyyəti olan hüquqi və fiziki şəxslər üzrə 2021-ci ildə sənayedə yüklənmiş malların və göstərilmiş xidmətlərin həcmi faktiki qiymətlərlə 125066,4 min manat olmuşdur. 2021-ci ildə yüklənmiş malların və göstərilmiş xidmətlərin həcmi 2020-ci illə müqayisədə 10,2 faiz artmışdır. 2021-ci ildə sənayedə yüklənmiş malların və göstərilmiş xidmətlərin həcmi faktiki qiymətlərlə dövlət sektorunda 8053,6 min manat, qeyri-dövlət sektorunda isə 117012,9 min manat təşkil etmişdir. 2021-ci ildə 2020-ci illə müqayisədə yüklənmiş malların və göstərilmiş xidmətlərin həcmi  dövlət sektorunda 10,4 faiz, qeyri-dövlət sektorunda isə 10,2 faiz artmışdır.                                                                              

            2021-ci ildə hüquqi və fiziki şəxslər üzrə sənaye müəssisələrində çalışan  işçilərin orta siyahı sayı 1911 nəfər olmuşdur. Bunların 324 nəfəri  dövlət sektorunda, 1587 nəfəri qeyri-dövlət sektorunda çalışıb. 2021-ci ildə 2020-ci illə müqayisədə hüquqi və fiziki şəxslər üzrə sənaye müəssisələrində çalışan işçilərin orta siyahı sayı dövlət sektorunda 13,5 faiz, qeyri-dövlət sektorunda isə 2,1 azalmışdır.
Sənaye fəaliyyəti ilə məşğul olan hüquqi və fiziki şəxslər üzrə 2021-ci ildə hesablanmış əməkhaqqı fondu 11114,0 min manat olmuşdur. 2021-ci ildə 2020-ci illə müqayisədə hesablanmış əməkhaqqı fondu 9,0 faiz artmışdır. 2021-ci ildə hüquqi və fiziki şəxslər üzrə sənaye müəssisələrində çalışan işçilərin əməkhaqqı fondu  dövlət sektorunda 1839,7 min manat, qeyri-dövlət sektorunda isə 9274,3 min  manat təşkil etmişdir. 2021-ci ildə 2020-ci illə müqayisədə dövlət sektorunda çalışan işçilərin əməkhaqqı fondu  7,6  faiz azalmış, qeyri-dövlət sektorunda isə 13,0 faiz artmışdır.
           2021-ci ildə bir işçiyə düşən orta aylıq nominal əməkhaqqı 487,7 manat təşkil etmişdir, 2021-ci ildə 2020-ci illə müqayisədə bu göstərici 12,7 faiz artmışdır. 2021-ci ildə 2020-ci illə müqayisədə dövlət müəssisələrində çalışan işçilərin orta aylıq nominal əməkhaqqı 6,3 faiz artaraq  475,6 manat, özəl müəssisələrdə çalışan işçilərin orta aylıq nominal əməkhaqqı isə 14,2  faiz artaraq 490,2 manat olmuşdur.                                                               

                                                                 TİKİNTİ                                                                                      

           Biləsuvar rayonu üzrə tikinti fəaliyyəti ilə məşğul olan hüquqi və fiziki şəxslərin 2021-ci ildə öz gücləri ilə yerinə yetirdikləri podrat işlərinin dəyəri 3324,6 min manat olmuşdur. 2021-ci ildə 2020-ci illə müqayisədə fəaliyyəti olan hüquqi və fiziki şəxslərin öz gücləri ilə yerinə yetirdikləri podrat işlərinin dəyəri  50,7 faiz təşkil etmişdir. 

2021-ci ildə hüquqi və fiziki şəxslər üzrə  tikinti sahəsində çalışan işçilərin orta siyahı sayı 73 nəfər, hesablanmış əməkhaqqı fondu 512,4 min manat , bir işçiyə düşən orta aylıq nominal əməkhaqqı 586,2 manat olmuşdur. 2021-ci ildə 2020-ci illə müqayisədə bir işçiyə düşən orta aylıq nominal əməkhaqqı  12,6  faiz  artmışdır.
          2021-ci ildə əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitin həcmi 31477,8 min manat olmuşdur. 2021-ci ildə 2020-ci ilə müqayisədə əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitlərin həcmi  62,5 faiz azalmışdır.
          2021-ci ildə əsas kapitala yönəldilmiş ümumi  vəsaitlərin 8071,9 min manatı sənaye, 9974,1 min manatı kənd təsərrüfatı, 184,0 min manatı nəqliyyat, 5959,9 min manatı təhsil, 5963,6 min manatı mənzil tikintisinə, 142,0 min manatı səhiyyəyə, 1182,3 min manatı digər sahələrə sərf edilmişdir.
          2021-ci ildə tikinti-quraşdırma işlərinə sərf edilmiş vəsaitlərin həcmi 22989,9 min manat olmuşdur. 2021-ci ildə 2020-ci illə müqayisədə tikinti-quraşdırma işlərinə sərf edilmiş  vəsaitlərin həcmi  71,0 faiz azalmışdır.
          2021-ci ildə əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitlərin 11734,0 min manatı (37,3%) dövlət, 19743,8 min manatı (62,7%) qeyri-dövlət sektorunun sərmayədarlarının payına düşmüşdür.

2021-ci ildə əhalinin öz şəxsi vəsaiti hesabına rayonda 207 fərdi ev tikilmişdir. Bu evlərin  92-si şəhər yerində, 115-i isə kənd yerlərində tikilmişdir. Tikilmiş fərdi evlərin ümumi sahəsi 22880,0 kvadrat metr, yaşayış sahəsi 15225,0 kvadrat metrdir. Tikilmiş fərdi evlərin   ümumi dəyəri 5700,1  min manat  olmuşdur.               

KƏND  TƏSƏRRÜFATI

    Biləsuvar  rayonu üzrə 2021-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında kənd təsərrüfatı üzrə məhsul buraxılışının həcmi 112532,0  min manat təşkil etmişdir ki, onun da 71393,2  min manatı heyvandarlıq,  41138,8    min manatı isə bitkiçilik  məhsullarının payına düşmüşdür.

           2021-ci ildə bitkiçilikdə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı  53273,47 hektar əkin sahəsindən gözlənilir. 2020-ci ildə isə kənd təsərrüfatı  məhsullarının istehsalı 52734,77 hektar əkin sahəsindən götürülmüşdür. 2021-ci ildə 2020-ci ilə nisbətən 1,0 faiz artıq əkin sahəsindən bitkiçilik məhsulları istehsalı gözlənilir. 2021-ci ildə cəmi əkin sahəsinin 290,0 hektarı və ya 0,54 faizi dövlət kənd təsərrüfatı müəssisələrinin, 14670,97 hektarı və ya 27,54 faizi qeyri-dövlət kənd təsərrüfatı müəssisələrinin, 38312,50 hektarı  və ya 71,92 faizi isə ailə kəndli  və ev təsərrüfatlarının payına düşür.

          2021-ci ildə məhsulu yığılmış əkin sahəsinin 18428,97 hektarı yəni, 34,59 faizi yazlıq, 34844,50  hektarı  yəni,  65,41  faizi payızlıq bitkiləridir.  

                    Payızlıq bitkilərin 13725,50 hektarını buğda, 21119,00  hektarını isə arpa bitkisi təşkil etmişdir. Yazlıq bitkilərin 716,70 hektarını dən üçün qarğıdalı, 20,00 hektarını çəltik,  50,50 hektarını paxlalılar, 8440,00 hektarını pambıq, 469,0 hektarını şəkər çuğunduru, 73,90  hektarını dən üçün günəbaxan, 12,00 hektarını yer fıstığı, 112,00 hektarını kartof, 1172,50 hektarını tərəvəz, 74,10 hektarını bostan, 96,2 hektarını silos və yaşıl yem üçün qarğıdalı, 845,80 hektarını cari ilin çoxillik otları, 6346,27  hektarını keçmiş illərin çoxillik ot bitkiləri təşkil edir. Bundan əlavə 2021-ci ildə 1699,75 hektar sahədə təkrar əkinlər aparılmışdır. Aparılmış təkrar əkinlərin 1089,37 hektarını dən üçün qarğıdalı, 184,50 hektarını tərəvəz, 395,88 hektarını silos və yaşıl yem üçün qarğıdalı, 35,00 hektarını yaşıl yem üçün sorqo bitkiləri təşkil etmişdir.     

            2021-ci ildə 2020-ci illə müqayisədə yazlıq bitkilərin əkin sahəsi azalmışdır. Belə ki, bu il əvvəlki ilə nisbətən 1007,80 hektar az sahədə yazlıq bitkilər əkilmişdir. Bu azalma əsasən çəltik, pambıq, dən üçün günəbaxan və  tərəvəz bitkiləri əkinlərinin azalması hesabına olmuşdur. Yazlıq bitkilərdən fərqli olaraq payızlıq bitkilərin əkin sahəsi 2021-ci ildə 2020-ci ilə nisbətən 1546,50 hektar (buğda 1577,50 hektar az, 3124,00 hektar çox) olmuşdur.
            2021-ci ildə əkin altında olan sahələrdən 94067,3 ton dənli və dənli paxlalılar (o cümlədən 38383,6 ton buğda, 55541,4 ton arpa, 142,3 ton paxlalılar), 10417,0 ton dən üçün qarğıdalı (o cümlədən 6621,7 ton təkrar  əkindən), 35,0 ton təmizlənmədən sonrakı çəkidə çəltik, 159,3 ton dən üçün günəbaxan, 1655,3 ton kartof, 42986,9  ton açıq və örtülü torpaqlardan tərəvəz (o cümlədən 3936,0 təkrar əkinlərdən və 60,8 ton örtülü torpaqlardan olan tərəvəz əkinlərindən), 989,2 ton ərzaq üçün bostan məhsulu, 21025,7 ton şəkər çuğunduru, 20810,4 ton pambıq (bu 07.01.2022-ci il tarixə olan məlumatdır və məhsul yığım davam edir), 9125,8 ton meyvə, 1500,5  ton üzüm istehsal olunmuşdur.
            2021-ci ildə məhsulu yığılmış sahələrdə orta məhsuldarlıq göstəriciləri dənli və dənli paxlalılarda 27,0 sentner (o cümlədən buğdada 28,0 sentner, arpada 26,3 sentner, dənli paxlalılarda isə 28,2 sentner), dən üçün qarğıdalıda 53,0 sentner, dən üçün günəbaxanda 21,6 sentner, kartofda 147,8 sentner, tərəvəzdə 332,7 sentner, ərzaq üçün bostanda 133,5 sentner, şəkər çuğundurunda 448,3 sentner, pambıqda 24,7 sentner  olmuşdur.
            2021-ci ildə 2020-ci ilə nisbətən orta məhsuldarlıq göstəricisi dənli və dənli paxlalılarda 2,4 sentner çox (o cümlədən buğdada  1,8  sentner, arpada 3,1 sentner, dənli paxlalılarda 0,2 sentner çox), qarğıdalıda 0,7 sentner, dən üçün günəbaxanda 0,2 sentner, kartofda 0,1 sentner, ərzaq üçün bostanda 0,5 sentner çox, tərəvəzdə 63,7 sentner, pambıqda 3,5 sentner  az olmuşdur.  
        01 yanvar 2022-ci il tarixə rayon üzrə bütün  təsərrüfat kateqoriyalarında  40409 baş iri buynuzlu mal-qara, o cümlədən 19586 baş inək və camış, 136890 baş qoyun və keçi mövcud olmuşdur. 01 yanvar 2022-ci il tarixə rayon üzrə mövcud olan iri buynuzlu mal qaranın 38627 başı ( 95,6 % ), o cümlədən inək və camışların 19286 başı ( 98,5 %), qoyun və keçilərin 132242 başı ( 96,6 %)  ailə kəndli və ev təsərrüfatlarında saxlanılır.
         01 yanvar 2022-ci il tarixə  bütün təsərrüfat kateqoriyalarında mövcud olan mal-qaranın baş sayını 01 yanvar  2021-ci il tarixə  olan mal-qaranın baş sayı ilə müqayisə  etsək görərik ki, iri buynuzlu mal-qaranın sayı 124  baş, o cümlədən inək və camışların sayı  61  baş , qoyun və keçilər isə  1057  baş artmışdır.  
         2021-ci ildə bütün təsərrüfat kateqoriyalarında ət istehsalı 75659 sentner (diri çəkidə), süd istehsalı 273763  sentner, yumurta istehsalı 17912  min ədəd, yun istehsalı isə 3044 sentner  olmuşdur.

NƏQLİYYAT   VƏ   RABITƏ

         2021-ci ildə informasiya və rabitə müəssisələri  794,2 min manatlıq xidmət göstərmişdir.  2021-ci ildə 2020-ci illə müqayisədə rabitə xidmətlərinin dəyəri real ifadədə  13,5 faiz artmışdır.                                       

                                                                  
           2021-ci ildə rayon üzrə telefon aparatlarının sayı  6612 ədəd, o cümlədən 2909 ədəd şəhər yerində, 3703 ədəd kənd yerlərində olmuşdur. Bu telefon aparatlarının hamısı elektron sistemlidir. Ümumi tutum nömrə 7952, onlardan 3280 nömrə şəhər yerində, 4672  nömrə isə kənd yerlərindədir. Ümumi tutum nömrələrin də hamısı elektron sistemlidir. 2021-ci ildə 359 ədəd yeni telefon çəkilişi olmuşdur. Onlardan 189 ədədi şəhər, 170  ədədi isə kənd  yerləri üzrədir.                                                     

2021-ci ildə  iqtisadiyyatın əsas sahələrindən biri olan nəqliyyat sektorunda məhsul buraxılışı 1949,8 min manat olmuşdur ki, bunun da 396,0 min manatı hüquqi şəxslərin , 1553,8 min manatı isə fiziki şəxslərin ( 467,5 min manatı yük daşınmasından, 1086,3 min manatı sərnişin daşınmasından) .   payına düşür. 2021-ci ildə 2020-ci illə müqayisədə nəqliyyat sektorunda məhsul buraxılışı  120,1 min manat və ya 6,6 faiz çox olmuşdur.                     

TİCARƏT   VƏ   ÖDƏNİŞLİ   XİDMƏTLƏR

          2021-ci ildə  pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin həcmi 311543,0 min manat olmuşdur ki, bu da 2020-ci ilə nisbətən müqayisəli qiymətlərlə 104,4 faiz təşkil etmişdir.
        2021-ci ildə  pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin 11826,2 min manatını və ya 3,8 faizini hüquqi şəxslərin,  299716,8 min manatını və ya 96,2 faizini fiziki şəxslərin  pərakəndə əmtəə dövriyyəsi təşkil  etmişdir.    
         2021-ci ildə  pərakəndə əmtəə dövriyyəsi 2020-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə müqayisəli qiymətlərlə hüquqi şəxslər üzrə 117,1 faiz, fiziki şəxslər üzrə isə 104,0 faiz təşkil etmişdir.

                                                                 
 2021-ci ildə  pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin 197358,5 min manatını və ya 63,3 faizini ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları, 114184,5 min manatını və ya 36,7 faizini qeyri ərzaq mallarının pərakəndə əmtəə dövriyyəsi təşkil etmişdir.  

                                                                  
           2021-ci ildə ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə pərakəndə əmtəə dövriyyəsi 2020-ci ilə nisbətən müqayisəli qiymətlərlə 100,6 faiz, qeyri-ərzaq malları üzrə  isə  110,8 faiz təşkil etmişdir.

        2021-ci ildə   topdansatış  əmtəə dövriyyəsi 6563,8 min manat olmuşdur ki, bunun da 5048,5 min manatı və ya  76,9 faizi hüquqi şəxslərin, qalan 1515,3 min manatı və ya 23,1 faizi fiziki şəxslərin topdansatış əmtəə dövriyyəsidir.                               
         2021-ci ildə   iaşənin dövriyyəsi 6285,0 min manat olmuşdur ki, bu da 2020-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə, müqayisəli qiymətlərlə 123,2 faiz təşkil etmişdir.       
         2021-ci ildə  2020-ci illə müqayisədə əhaliyə göstərilən ödənişli  xidmətlərin dəyəri  4,8 faiz artaraq 45773,3  min manat olmuşdur. Əhaliyə  göstərilən ödənişli  xidmətlərin  9903,0  min manatını və ya 21,6 faizini hüquqi şəxslərin, 35870,3 min manatını və ya 78,4 faizini isə fiziki şəxslərin əhaliyə göstərdikləri ödənişli  xidmətlər təşkil etmişdir. 2021-ci ildə hər bir rayon sakini orta hesabla  427,4  manatlıq  və ya 2020-ci illə müqayisədə 39,0   manat çox  müxtəlif növ ödənişli xidmətlərdən istifadə etmişdir.       

       2021-ci ildə   əhaliyə göstərilən ödənişli  xidmətlərin  5940,0 min manatını və ya 13,0 faizini əhaliyə göstərilmiş məişət xidməti təşkil etmişdir. 2021-ci ildə 2020-ci illə  müqayisədə əhaliyə göstərilmiş məişət xidmətinin həcmi  9,4 faiz  artmışdır. Əhaliyə göstərilmiş məişət xidmətinin  29,7  min manatını və ya 0,5  faizini hüquqi şəxslərin, 5910,3  min manatını və ya  99,5  faizini isə fiziki şəxslərin əhaliyə göstərdikləri məişət xidmətinin həcmi təşkil etmişdir.

         2021-ci ildə  hər bir rayon sakini orta hesabla 55,5 manatlıq  və ya 2020-ci illə müqayisədə 4,4   manat çox  müxtəlif növ məişət  xidmətlərindən istifadə etmişdir.